Parsęta a funkcjonowanie grodu i miasta

Osadnictwo w dolinie rzeki Parsęty rozwijało się na długo przed powstaniem wczesnomiejskiego grodu w Kołobrzegu-Budzistowie, przed wojną nazywanego Starym Miastem (Alt Stadt).

Rzeka była niezwykle ważna dla funkcjonowania tutejszych osad. Pierwsza kołobrzeska osada powstała w VII wieku w północnej części Wyspy Solnej. Jej mieszkańcy zajmowali się eksploatacją znajdujących się tam słonych źródeł. W VIII wieku na prawym brzegu Parsęty, w odległości ok. 4 km od jej ujścia, powstała druga osada, na bazie której pod koniec IX wieku powstał gród. Objął on funkcję głównego grodu nad Parsętą, przejmując funkcje gospodarcze i polityczne po ośrodku w Bardach, który upadł.

W X wieku gród dostał się pod panowanie piastowskie. W ten sposób ośrodek zaczął się przekształcać i przebudowywać. Gród zajmował powierzchnię ok. 1 hektara. Podstawą jego gospodarki było solewarstwo, a więc warzenie soli. Znaleziska archeologiczne wskazują wyraźnie, że mieszkańcy grodu zajmowali się rybołówstwem. Łowiono głównie śledzie (szczątki śledzi stanowią 93,4% znalezisk ichtiologicznych). Od strony południowej znajdował się most na rzece, łączący gród z niewielką osadą. W północno-zachodniej części podgrodzia znajdował się port. Cumowały tam łodzie rybackie, którymi wypływano na Bałtyk. Teren ten jest dość łatwy do odczytania po dziś dzień. Dlaczego więc ani gród, ani port, nie znajdował się u ujścia Parsęty do morza? Zdecydowały sprawy pragmatyczne, a więc kwestie obronne. Przy takiej lokalizacji grodu, 4 km od ujścia rzeki do morza, mieszkańcy mogli lepiej przygotowywać się do odparcia ataku Wikingów lub innych oddziałów. Lokalizacja grodu, jego umiejscowienie w terenie, ułatwiała prowadzenie działań zbrojnych. I jak wiemy z badań archeologicznych, takowe się zdarzały, czego przykładem jest chociażby częściowe zniszczenie grodu w drugiej połowie X wieku. Jak mógł wyglądać port widać na obrazie Henryka Baranowskiego, ukazującego Bolesława Krzywoustego u bram Kołobrzegu (ze zbiorów Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku). Widoczny jest polski książę na wałach, poniżej znajduje się przystań i łodzie, niektóre z nich płynące Parsętą.

Rzeka odegrała również ważną funkcję w lokacji miasta w 1255 roku. Na osadnictwo wybrano wysoczyznę morenową na prawym brzegu rzeki, w połowie odległości pomiędzy jej ujściem do morza a Budzistowem. Miasto ulokowano w miejscu trudno dostępnym, otoczonym bagnami i moczarami, a także samą rzeką. Ułatwiało to fortyfikowanie. Pierwotne założenia budowlane wiązały się właśnie z rzeką i główną ulicą miasta, ul. Podgórną (dziś ul. Wąska). Niezbędne było przeprowadzenie na szeroką skalę prac hydrologicznych. Rozlewisko rzeki wymagało uregulowania. W ten sposób powstało miasto, bronione na początku wałem ziemnym. Przy ul. Podgórnej znajdował się pierwszy ratusz. Nad Parsętą funkcjonowała przystać rybacka. To tu chroniły się łodzie, a ulica mogła stanowić główną arterię w kierunku wody. Wraz rozwojem miasta rozpoczęto jednak jego rozbudowę. W II poł. XIV wieku rozpoczęto zabierać rzece kolejne tereny, osuszając obszar od linii obecnej ul. Brzozowej w kierunku wody. Wytyczono tam szereg ulic prostopadłych do zagospodarowywanych parceli.